రాయలసీమ కవిత్వం – మానవ విలువలు
జి. నాగేష్ బాబు
పరిశోధక విద్యార్థి
హైదరాబాద్ విశ్వవిద్యాలయం
చరవాణి: 97030 93351
సాహిత్యాన్ని అధ్యయనం చేయడమంటే సమాజాన్ని దగ్గరగా చూడటమే. సమాజంలో నెలకొన్న విభిన్నమైన విషయాలను, సంఘటనలను సాహిత్యం ప్రతిబింబింపజేస్తుంది. సమాజంలో జరిగే ఏ సంఘటనకైనా సాహిత్యకారులు ప్రతిస్పందిస్తారు. సమాజంలో సంభవించే ఏ మార్పు అయినా, సాహిత్యంలో వచ్చే ఏ వాదమైనా, ధోరణి అయినా ముందుగా కవిత్వంలో ప్రతిఫలిస్తంది. సాహిత్యంలో మిగతా ప్రక్రియలకన్నా కవిత్వం శక్తివంతమైన పాత్ర పోషిస్తుంది.
సాహిత్యం – సమాజం – మానవ విలువలు:
సామాజిక జీవితానికి సాహిత్యం ప్రతిబింబం. ఒక కాలంలో వుండే సామాజిక వ్యవస్థను ఆ కాలంలో వచ్చే సాహిత్యం ప్రతిబింబిస్తుంది. సమాజంలో మార్పులు వచ్చినప్పుడల్లా సాహిత్యంలో మార్పులు వస్తాయి. సమాజంలోని మానవ సంబంధాలే సాహిత్యంలో ప్రతిబింబిస్తాయి. సమాజానికి సాహిత్యం ప్రతినిధి వంటిది. “ఇతర విషయాల్లాగానే సాహిత్యం కూడా సామాజిక అవసరాల నుంచే పుట్టింది. భాషలాగా, భాషకు ఉన్నత రూపమైన సాహిత్యం కూడా శ్రమనుంచి శ్రమలోనే, శ్రమతోపాటే పుట్టి పెరిగింది. ప్రకృతితో, సమాజంతో ఆవేశంతో కూడిన సంబంధాల ఫలితమే సాహిత్యం” . ఈ విధంగా సాహిత్యానికి సమాజానికి అవినాభావ సంబంధం వుంది. భారతీయ సమాజం వైవిధ్యభరితమైన సమాజం. విభిన్న సంస్కృతులకు, ఆచారాలకు, సంప్రదాయాలకు నిలయం మన భారతదేశం. 21వ శతాబ్దంలో అభివృద్ధి చెందుతున్న శాస్త్ర, సాంకేతిక యుగంలో మానవ విలువలు అత్యంత ప్రధానమైనవి. సమాజంలోని మానవ సంబంధాల మధ్య మానవ విలువలను కాపాడుకోవలసిన బాధ్యత అందరిపైన వుంది.
రాయలసీమ కవిత్వం – మానవ విలువలు:
తెలుగు నేలలో ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్రానికి దక్షిణాన వున్న రాయలసీమ ప్రాంతానికి విశిష్టమైన సాహిత్య చరిత్ర, సంస్కృతులు వున్నాయి. ఈ ప్రాంతం అనేక మంది ప్రాచీన, ఆధునిక కవులకు నిలయం. 1980 దశకం నుండి రాయలసీమలో ఆధునిక వచన కవిత్వాన్ని విస్తృతంగా రాస్తున్నారు. రాయలసీమ కవిత్వంలో ప్రతిఫలించే మానవ విలువలను తెలుపడమే ఈ పరిశోధనా వ్యాస పత్రం యొక్క ప్రధాన ఉద్ధేశం.
‘క్షమయా ధరిత్రీ’ అనే కవితలో
“పాలుతాగే రొమ్ము మీద
పాదం మోపే చరిత్ర వాడిది
రక్త బంధాల్ని ఎడం కాలితో తన్నేసి
విలువల్ని వెక్కిరించే నేపథ్యం వాడిది
మాతృత్వమా!
వీధినపడ్డ వార్ధక్యమా
ఎక్కడమ్మా నీ చిరునామా”
పై కవిత్వంలో రాధేయ కన్న తల్లిదండ్రులు ముసలివారు అయినప్పుడు వారిని వృద్ధాశ్రమంలోనూ, అనాథ ఆశ్రమంలోనూ వదిలివేసే కొడుకుల నిర్లక్ష్యాన్ని, తల్లిదండ్రుల ఆవేదనను కవిత్వీకరించారు. కన్న తల్లిదండ్రులు కొడుకులకు భారమవుతున్న నేటి సమాజంలో ఇలాంటి దృశ్యాలు ఎన్నో మనకు తారసపడుతుంటాయి. అలాగే ‘ఆఖరి మెతుకు’ కవితలో
“మనువుని కాదు మార్క్స్‌ని చదవండి
కౌటిల్యుని కాదు ప్లేటోని చదవండి
భారత రాజ్యాంగం అర్థం కావాలంటే
అంబేద్కర్‌ను చదవండి
ఒక బుద్ధుడు, ఒక చార్వాకుడు
ఒక మహావీరుడు
సాగిపోయిన బాటలో నడిచి
మానవతా వాదాన్ని ప్రకటించిన
ఈ జ్ఞాన యోగిని అధ్యయనం చెయ్యండి”
అంటూ ఈ సమాజాన్ని అర్థం చేసుకోవాలంటే మార్క్స్, ప్లేటో, అంబేద్కర్, బుద్ధుడు లాంటి మేధావులను అధ్యయనం చేయాలని తన ఆశావాద దృక్పథాన్ని తెలియ పరుస్తున్నాడు. ‘సౌందర్య రాహిత్యం’ అనే కవితలో
“నేనెక్కడికి వచ్చాను
నేనెక్కడున్నాను
ఒంటెద్దు బండిలోంచి
నగరం నాగరికతలోకి దొర్లిపోయాక
నేను నా ఊరికే పరదేశినయ్యానా?
నా ఊరే నాకు పరాయిదై పోయిందా?
ఇప్పటికీ!
నా శ్వాస నా పల్లెది
నా ప్రాణం మాత్రం పట్నంది”
అంటూ నేటి ఆధునిక మానవుడు గ్రామాలను వదిలి నగరాలకు వలస వెళుతున్నాడు. చిన్న చిన్న గ్రామాలు, పల్లెలు తమ సంస్కృతినీ, అందాలను కోల్పోతున్నాయి. ‘ఇవాళ నా పుట్టిన రోజు’ అనే కవితలో
“ఊరిలో సవర్ణుల పెళ్ళైతే నావాళ్ళు సంబరపడి
తమ దేహాలను పడుపు కోకలుగా పరిచారు
ఊరేగింపుల్లో దివిటీలై వెలిగారు
పండగ పబ్బాల్లో ఇంటి వెల్లలై మెరిశారు
రోజంతా నానా యాతనా చేసి
చివరికి ఇల్లిల్లూ తిరిగి
వెట్టి చీకట్లో ఎంగిలి బుట్టలై మిగిలారు”
చాలా గ్రామాల్లో ఇప్పటికీ పెళ్ళిళ్లూ, పండుగలు, జాతరలు జరిగినప్పుడూ వాటిలో పనిచేసేవారు సమాన్య పేద ప్రజలు. వారిచేత వెట్టి చాకిరీ చేయించుకుంటారు చాలా మంది పేరున్న వాళ్ళు. భూస్వామ్యుల వెట్టిచాకిరికి బలైన బానిసల బ్రతుకును కవి చిత్రించాడు. ‘కసాయి కరువు’ అనే కవితలో
“పసల బాధ సూడ్లాక
కాటి కంపుతాండాం
కసాయి కటికోల్లు
కాళ్ళు ఇరగ్గోట్టి
లారీల్లో కుక్కి
నగరాలకు తోలకపోతాంటే
తల్లి పేగు తెగినట్ల
మా కడుపుల్లో కల్లోలం
కండ్లలో సుడులు”
నేడు పల్లెల్లో, గ్రామాల్లో చాలా మంది రైతులు పశువులను కళేబరాలకు అమ్ముతున్నారు. సరైన వర్షాలు పడక, పశువులను మేపడానికి గడ్డి దొరకక ఈ పరిస్థితి దాపురించిందని కవి రైతుల బాధలను, పశువుల దీన వ్యవస్థను చిత్రించాడు. ‘వలస’ అనే కవితలో
“ఔను వాళ్ళు రైతులు
దేశానికి పట్టెడన్నం పెట్టి
చేతులు తెగిన మొండి మానులు
మొండి మానులను తాపీలుగా చేసి
మేడల్ని గాలిలోకి లేపుతున్న కమానులు”
సమాజంలో రైతుపడే కష్టం మనందరికి తెలిసిందే. అలాంటి రైతులు నేడు దయనీయ స్థితిలో అప్పుల ఊబిలో కూరుకుపోతున్నారు. దేశానికి అన్నం పెట్టే రైతులు నేడు బిచ్చగాళ్లుగా మారుతున్న దృశ్యాన్ని మనం చూడవచ్చు. ‘కడాకు’ అనే కవితలో
“తీగ చెనిక్కాయ అనిరి ఏస్తిమి
తినేకి తిండి గింజలే కరువాయ
సజ్జలు యాటికి బోయనో
కొర్రలు, సాములు, జొన్నలు యాటికి బోయనో
రాగి సంగటి కతే మర్సిపోతిమి”
రాయలసీమలో అనంతపురం జిల్లాలో పండించే ప్రధాన పంట వేరుశనగ. నేడు ఈ పంట రైతుతో జూదమాడుతోంది. నేడు రైతులు పండించే ప్రధాన ఆహార పంటలు గురించి మరచిపోయే స్థితి నేడు దాపురించిందని కవి కవిత్వీకరించాడు. ‘ప్రకృతి పాట’ కవితలో
“ఇక్కడ కథ మట్టివేర్ల గాథ
రాగిముద్దా వూరిమిండీ
జొన్నరొట్టీ పుండు గూరా
నోట్లో కాలేటి తుంటబీడీ
బొడ్డు కాడి వొక్కాకు తిత్తీ
గనేట్లో కదిలే పారాపలుగూ
గెనం మీద నడిచే గడ్డిమోపూ
ఎద్దుల అదిలించే సెలకోలా
సుర సర మాడే వంగినవీపూ”
సీమలో కనిపించే ప్రధాన రైతుల జీవన గాథల్ని వ్యవసాయ పనిముట్లను గూర్చి కవి కవిత్వీకరించాడు. ‘మరణిస్తున్న నమ్మకం’ అనే కవితలో
“నిజమే
నాచెల్లి గొంతు మీద
ప్రేమ పూసిన కత్తి దిగబడి
తన రక్త దాహాన్ని తీర్చుకుంది
ఆ రోజు, ఆ పసి హృదయంలో
ఎప్పటి లాగానే
ఉదయించిన సూర్యుడు
అర్ధాంతరంగా అస్తమించి
రక్త వర్ణాన్ని చిమ్మి చీకట్లను మిగిల్చాడు
అక్షరాల ఆలయంలో రాక్షస పాదాలు
వెంటాడుతాయనీ, వేటాడుతాయనీ
తెలియని నా చిట్టి తల్లి
చదువుల తల్లి ఒడిలో
సేద తీర్చు కొంటుంటే
‘మనోహర’వదనంతో
మానవ మృగం పంజా విసిరింది”
అంటూ ప్రేమ పేరుతో అమ్మాయిల వెంటపడి చివరకు వారిని అంతం చేసే మనోహరులు ఈ సమాజంలో ఎందరో అని కవిత్వీకరించాడు కవి. శ్రీలక్ష్మి, అయేషా లాంటి ఎందరో దుర్మార్గులచేతిలో బలవుతున్నారని కవి ఆవేదన చెందాడు. ‘సంధ్యా కిరణాలు’ కవితలో
“ ‘మాతృదేవోభవ’ అంటూనే
మానవత్వాన్ని విస్మరించిన నీవు
మాతృ రూణాల్ని పుక్కిలించి
ఉమ్మేసి నేలపాలు చేశావా?
రేపటి నీ జీవన తీరంలో
రెక్కలు తెగిన వృద్ధాప్యం
గొంతు చించుకొని
ఎంతగా అరచి అర్థించినా
కరుణించని కడలి కెరటాలు
సహస్ర శత హస్తాలతో
నిను కబళిస్తాయి”
మానవత్వాన్ని మరచి నేడు ఎందరో కొడుకులు తమ తల్లిదండ్రులను అనాథ, వృద్ధాశ్రమాలలో వదిలిపెడుతున్నారని కవి చెబుతున్నాడు. ‘అమ్మా అని పిలువక ముందే’ కవితలో
“వెలుగు సంగమంతా
చీకటి ప్రసవించిన కర్ణుని
కన్నీటి గాథలో కాల ప్రవాహంలో
అనాథలెందరో అభాగ్యులెందరో
గుక్కెడు అమ్మ పాలు
గొంతు తడవక ముందే
గుప్పెడు మాతృ ప్రేమ
గుండెకు చేరక ముందే
చెత్త కుప్పల్లో
మురికి నీటి గుంటల్లో
మట్టి పొరల్లో రోదిస్తూ రోదిస్తూ
విస్ఫోటనమైన వేయి గొంతుకలై
మానవీయతను ప్రశ్నిస్తున్నాయి!”
అంటూ నేడు సమాజం తల దించుకోవలసిన పరిస్థితి ఎదురైంది. చాలా మంది పసి పాపలు అమ్మ పొత్తిళ్ళల్లో నిద్ర పోవాల్సిన వారు చెత్త కుప్పల్లో, నీటి గుంటల్లో కనిపిస్తున్నారని కవి కవిత్వీకరించాడు. ‘దగ్ధగీతం’ అనే కవితలో
“శవాల గుట్టలపై
ఉగ్రవాదుల విజయకేతనం
విరగబడి నవ్వింది
అగ్ని జ్వాలలను ధరించి
జ్వలిత సంచలిత నేత్రాలతో
శ్వాసిస్తూ శాసిస్తూ
ఉగ్రరూపం దాల్చిన ఉగ్రవాదం
సర్వశక్తి సమన్వితమై
విస్ఫోటిస్తూనే ఉంది”
హైదరాబాద్ గోకుల్ ఛాట్, లుంబినీ పార్కుల్లో విధ్వంసానికి ప్రతిస్పందించి రాసిన కవిత్వం ఇది. అలాగే ‘శిలాక్షరాలు’ అనే కవితలో
“ఉగ్రవాదుల భీభత్సం
తీవ్రవాదుల విధ్వంసం
నెత్తిమీద కూర్చొన విన్యాసాలు చేస్తుంటే
నా దేశంలో రోడ్లన్నీ
రథ యాత్రలతో నిండిపోయాయి
మండుతున్న రైళ్లలో
మానవత్వం మసై పోతూంటే
రెక్కలు విప్పిన మతోన్మాదం
రక్తం తాగడానికి సిద్దమయ్యింది”
నేడు తీవ్రవాదం, ఉగ్రవాదం సమాజంలో ఎక్కువగా వ్యాపిస్తోందని, దీనిని నిర్మూలించాల్సిన అవసరం వుంది. ‘నాయకుడు’ అనే కవితలో
“అతని కన్నా వేశ్య నయం
ఆమె వల వేస్తుంది
ఒక పూట తిండి కోసం
అతను వల వేస్తాడు
ఒక టర్మ్ కోసం
ఆమె సర్వం దోచి పెడుతుంది
అతను సర్వం దోచుకెళ్తాడు
ఆమె దేహాన్ని అమ్ముకుంటుంది
అతను దేశాన్ని కుదువ పెడతాడు”
అంటూ ఈ దేశాన్ని పాలించే నాయక వర్గం దేశాన్ని సర్వం దోచుకుంటున్నారని వీరికన్నా వేశ్యలే నయం అంటూ కవి వ్యంగ్యంగా చిత్రించాడు. అలాగే ‘వాడే’ కవితలో
“గనిలో ముడి ఖనిజం తెచ్చాడు
శుభ్రం చేసి కొలిమిలో కాల్చాడు
కరిగిన ఖనిజం అచ్చులో పోశాడు
తళతళలాడే కత్తిని తీశాడు
కత్తిని వాడి చేతికిచ్చాడు
తలకాయను వధ్య శిలపై వంచాడు”
సమాజంలో వృత్తులను నమ్ముకొని జీవనం సాగించే వారి వేదనను కవిత్వీకరించారు. నేడు ఆ వృత్తులన్నీ అంతరించిపోతున్నాయి. ‘గోడలు లేని జైలు’ కవితలో
“ఏ గొలుసు హత్య ఎక్కడ ఆగుతుందో
ఏ మగనాలి నల్లపూస
ఏ కత్తి కొనకు వేలాడుతుందో
రాతి గుండెకు తగిలి
ఏ ముత్తైదు చేతి గాజుల శోభ బోసిపోతుందో
పొంచి చూచే నాటు బాంబులు
ఎర్రగా మాట్లాడే వేట కొడవళ్ళు
ఎగిరి పడే తలకాయలు
ఒరిగిపోయే మొండాలు
తరాల తరబడి కుళ్ళిన నాగరిక నుంచి
ఎక్కడిదీ పాడు కంపు?”
అని సీమలో జరిగే ఫ్యాక్షన్ దాడులు, వర్గ కక్ష్యలు, బాంబు దాడులు లాంటి దృశ్యాల్ని కవిత్వీకరించాడు. ‘చెమట ముత్యం’ కవితలో
“వాడికింకా మట్టిమీద మమకారం చావలేదు
వర్తమానమంతా చావుదరువుగా మారినా
ఒక బీడీతుంట దమ్ముతో చలిని ఎదిరిస్తాడు
కండనూ గుండెనూ పిండి ఎండన ఆరేస్తాడు
ఒకే ఒక చిరునవ్వుతో రాలే కన్నీటి బొట్టును ఆపేస్తాడు”
అని ఆత్మహత్యలు చేసుకుంటున్న రైతుల జీవన వ్యథలను వారి ఆత్మ స్థైర్యాన్ని కవిత్వీకరించాడు. ‘ఒక శీతాకాలపు సాయంత్రం’ అనే కవితలో
“చిత్తు కాగితాలు
చిత్తు జ్ఞాపకాలతో
ఇల్లు నిండిపోతూనే వుంది
గీతలు పడిన గోడలు
చిరిగిపోయిన క్యాలెండర్లు
రాయని డైరీలు – విరిగిన గోడ గడియారాలు
ఇల్లు ఖాళీ చేసి వస్తుంటే
అడుగులు ముందుకు
మనసులు వెనక్కూ
లాగుతూనే ఉన్నాయి
నిజానికి ఖాళీ అయ్యింది ఇల్లు కాదు
మేమే”
అంటూ ఇల్లు ఖాళీచేసి పోయేటప్పుడు బాడుగ ఇళ్ళల్లో వున్నప్పుడు తమకున్న జ్ఞాపకాలను, అనుభవాలను వదిలి వెళ్లలేక ఆ సందర్భాన్నీ కవి గుర్తు చేస్తున్నాడు. ‘అవేద’ అనే కవితలో
“నేను అంటరాని వాడిని
నాచర్మం ఒలిచి నీ పాదాలకు చెప్పులు తొడిగిన వాడిని
నీ వీధులు వూడ్చి నీ సర్వ కల్మషాన్నీ శుభ్రం చేసినవాడిని
నీ మైల బట్టలు వుతికి నీ సమస్త మురికినీ వదలగొట్టి
నీ సకల రోగ క్రిముల్నీ అంటించుకొని ఈసురోమని
బ్రతుకు వెళ్ళమారుస్తున్న వాడ్ని”
అని కవి అంటరాని జాతుల గూర్చి వారి ఆవేదనను, జీవిత గాథలను కవిత్వీకరించాడు. మాల మాదిగలను అంటరాని వారిగా చూసి బానిసలుగా మార్చి వారిచేత వెట్టి చాకిరి చేయించుకుంటున్న దీన గాథను కవి చిత్రించాడు. ‘కంచంలోని బువ్వ’ అనే కవితలో
“పొలం గట్ల సింగారం
అదృశ్యమైంది
అమ్మలక్కల పనిపాటలు
పాడెగట్టాయి
పల్లె పనుల్ని యంత్రాలు
మింగేశాయి
పల్లె పనుల్ని యంత్రాలు
మింగేశాయి
కలుపు తీయడం
కోత కోయడం
కుప్ప నూర్చడం యంత్రమే”
అని నేడు ప్రపంచీకరణ యుగంలో పల్లెల్లో పనివాళ్ల పాటలు, పనులు అన్ని అదృశ్యమై కనుమరుగవు తున్నాయని కవి ఆవేదన చెందాడు. అలాగే ‘ఆరో భూతం’ కవితలో
“రోకట్ల నుండి కుక్కర్ల దాకా
చందనం నుండి గార్నియర్ దాకా
లంగా ఓణి దగ్గర్నుంచి
మిడ్డీ స్కర్టు దాకా అభివృద్ధి పరిచాడు
ఇది నాగరికత, ఇదే సంస్కృతి అంటూ
గ్లోబల్ పాఠాలు కర్ణభేరి బద్దలయ్యేలా
వినిపిస్తున్నాడు
పట్టెడన్నం వద్దు పాస్టుపుడ్డు తినమంటాడు
అమ్మా భాష వద్దు ఆంగ్ల భాష ముద్దంటాడు”
అంటూ ప్రపంచీకరణ ప్రభావం వల్ల గ్రామీణ జీవన సంస్కృతి, సంప్రదాయం కనుమరుగవుతోందని, దీనిని మనందరం కాపాడుకోవాల్సిన అవసరం వుందని మనకు గుర్తు చేస్తున్నాడు.
గ్రంథ సూచిక:
1. అబ్దుల్ ఖాదర్, వేంపల్లి. మేఘం (కవిత్వం). హైదరాబాద్. జయంతి పబ్లికేషన్స్. 2008.
2. మధుసూధన రావు, త్రిపురనేని. సాహిత్యంలో వస్తు శిల్పాలు. హైదరాబాద్. పర్‌స్పెక్టివ్స్. 1987.
3. బాలాజి, పలమనేరు. మాటల్లేని వేళ (కవితా సంపుటి). పలమనేరు. పవిత్ర & ప్రణీత ప్రచురణలు. 2015.
4. వెంకటకృష్ణ, జి. దున్నేకొద్ది దుఃఖం (కవిత్వం). కర్నూలు. స్ఫూర్తి ప్రచురణలు. 2005.
5. మోహన్, కెంగార. విన్యాసం (కవిత్వం). కర్నూలు. సాహితీ స్రవంతి. 2012.
6. చంద్రశేఖర శాస్త్రి, వి. ఒక కత్తుల వంతెన (కవిత్వం). అనంతపురం. వసంత ప్రచురణలు. 2008.
7. రాధేయ. అవిశ్రాంతం (కవిత సంపుటి). అనంతపురం. స్పందన అనంత కవుల వేదిక ప్రచురణ. 2009.
8. ప్రేంచంద్, జూపల్లి (సంపా). అనంత కవిత (అనంత కవిత సంకలనం). అనంతపురం. జిల్లా సాంస్కృతిక మండలి. ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్ర ప్రభుత్వం. 2012.
9. ప్రేంచంద్, జూపల్లి. నిచ్చెన మెట్ల లోలకం (కవిత సంపుటి). హైదరాబాద్. పాలపిట్ట బుక్స్. 2011.
10. జగదీష్, కెరె. సముద్రమంత గాయం (కవిత సంపుటి). రాయదుర్గం. కెరె & కెరె కంప్యూటర్స్. 2011.
పాద సూచికలు:
http://bio-catalyst.com/ – order trimox online
generic erythromycin
[url=http://bio-catalyst.com/]buy tinidazole generic[/url] ceftin price
tadalafil gel: http://tadalafilonline20.com/ generic tadalafil united states
tadalafil online tadalafil online
tadalafil 40 mg from india
tadalafil buy tadalafil
generic tadalafil 40 mg
tadalafil max dose 40 mg tadalafil
tadalafil 40 mg daily
prescription drugs without a doctor: https://genericwdp.com/ generic pills for ed
overseas pharmacies shipping to usa: https://genericwdp.com/ india pharmacy mail order
medications without a doctor’s prescription pills without a doctor prescription
buy prescription drugs: https://genericwdp.com/ buy medication without an rx
generic pills for ed medications without a doctor’s prescription
meds without a doctor prescription trusted india online pharmacies
generic pills for sale india pharmacy drugs
when will viagra be generic buying viagra online
where to buy viagra
buy viagra online canada where can i buy viagra over the counter
how much is viagra
buy real viagra online cheap viagra online
viagra over the counter
best place to buy viagra online viagra without a doctor prescription usa
generic viagra walmart
when will viagra be generic viagra price
generic viagra walmart
generic viagra walmart viagra without a doctor prescription
how much is viagra
viagra cost per pill viagra cost per pill
viagra over the counter walmart
generic viagra walmart viagra discount
viagra over the counter walmart
viagra amazon viagra online usa
best over the counter viagra
viagra 100mg price viagra discount
viagra online usa
buy viagra online usa viagra over the counter
over the counter viagra
where can i buy viagra over the counter cost of viagra
best over the counter viagra
viagra over the counter walmart cost of viagra
best over the counter viagra
best place to buy viagra online mexican viagra
buy generic 100mg viagra online
buy chloroquine phosphate canada where to buy chloroquine
cheapest ed pills online
personals free
[url=”http://datingfreetns.com/?”]free personal ads online [/url]
finasteride and propecia finasteride 1 mg
ed treatment drugs
order diflucan online diflucan.com
https://aralenph.com/ – buy aralen
ed meds
viagra online usa https://viagrapills100.com/ viagra price
viagra from india https://viagrapills100.com/ viagra without a doctor prescription
where can i buy viagra over the counter https://viagrapills100.com/ viagra without a doctor prescription usa
where can i buy viagra over the counter https://viagrapills100.com/ viagra amazon
over the counter viagra https://viagrapills100.com/ viagra price
chat free dating site
[url=”http://datingfreetns.com/?”]free meet me site [/url]
where can i buy viagra over the counter https://viagrapills100.com/ viagra discount
best place to buy viagra online https://viagrapills100.com/ best over the counter viagra
mexican viagra https://viagrapills100.com/ п»їviagra pills
order ed pills cheap ed pills from canada
buy ed pills
ed pills without a doctor prescription cheap ed pills from canada
ed pills online
cheap ed pills from canada cheap ed pills from india
buy ed drugs
100% completely free dating sites
[url=”http://freedatingsitesus.com/?”]free local dates [/url]
cheap ed pills from canada natural ed remedies
cheap ed pills from canada
cheap ed pills from canada buy ed pills
buy ed pills
ed pills online ed men
cheap ed pills
cheap ed pills in mexico buy ed pills
ed pills without a doctor prescription
https://gabapentinst.com/# neurontin 800 pill
prednisone 20 mg tablets: prednisone 5mg coupon – prednisone pill 10 mg
http://hydroxychloroquinest.com/# plaquenil 200 mg 60 tab
https://prednisonest.com/# how much is prednisone 10 mg
order zithromax over the counter: zithromax – zithromax for sale online
https://hydroxychloroquinest.com/# plaquenil cost australia
buy prednisone nz: buy prednisone – 54 prednisone
https://zithromaxst.com/# generic zithromax over the counter
http://zithromaxst.com/# where can i buy zithromax in canada
plaquenil 0 2g: buy plaquenil – plaquenil eye
http://gabapentinst.com/# neurontin online usa
where can i buy zithromax capsules: zithromax for sale – where can i get zithromax over the counter
http://hydroxychloroquinest.com/# plaquenil 50 mg
hydroxychloroquine 900 mg: cheap plaquenil – plaquenil brand name
https://prednisonest.com/# average cost of prednisone 20 mg
https://zithromaxproff.com/# generic zithromax azithromycin
zithromax for sale online
http://zithromaxproff.com/# zithromax for sale online
zithromax over the counter canada
https://zithromaxproff.com/# zithromax 1000 mg pills
zithromax prescription online
all free dating
[url=”http://datingfreetns.com/?”]free chatting for marriage [/url]
http://zithromaxproff.com/# can i buy zithromax over the counter in canada
buy generic zithromax online
http://zithromaxproff.com/# where can i buy zithromax capsules
zithromax capsules price
vantin for sale: buy flagyl generic
augmentin price
generic chloromycetin: order noroxin online
nitrofurantoin online
cephalexin capsules: nitrofurantoin capsules
cefadroxil for sale
india pharmacy mail order: online medications from india india pharmacy
cheap online pharmacies from india: india pharmacy drugs best online international pharmacies india
cheap online pharmacies from india: trusted india online pharmacies best india pharmacy
best india pharmacy: india pharmacy without dr prescriptions india pharmacy without dr prescriptions
best male erectile dysfunction pill: https://edpillsonline24.com/# levitra pills
best erectile dysfunction pills review: order erectile dysfunction pills mail order erectile dysfunction pills
best erectile dysfunction pills: levitra pills mail order erectile dysfunction pills
cialis pills online: generic viagra pills levitra pills
cialis pills: best male erectile dysfunction pill pills for erectile dysfunction
best ed pills: order erectile dysfunction pills cialis ed pills
dating online
[url=”http://datingfreetns.com/?”]personals free [/url]
ed pills for sale: order erectile dysfunction pills online erectile dysfunction pills
order erectile dysfunction pills: https://edpillsonline24.com/# male erectile pills
viagra pills online: cialis ed pills cialis ed pills
is there a generic for viagra: viagra without a doctor prescription buy viagra without prescription
viagra canada buy viagra online without prescription viagra without a doctor prescription usa
how to get viagra viagra online no prescription viagra prescription
how to get viagra viagra without a prescription viagra no prescription
viagra professional: viagra online without prescription buy viagra online without prescription
generic for viagra viagra prescription non prescription viagra
viagra for men online viagra without prescription viagra online without prescription
chat free dating site
[url=”http://freedatingste.com/?”]dating online dating [/url]
buy viagra online buy viagra without prescription viagra without prescription
chat free dating site
[url=”http://freedatingste.com/?”]local milfs [/url]
purchase clomid online: clomid generic – clomid prescription
http://amoxilst.com/# where to buy amoxicillin pharmacy
https://clomidst.com/# cost of clomid
clomid price: clomid for sale – clomid coupon
https://amoxilst.com/# how to get amoxicillin over the counter
https://amoxilst.com/# amoxicillin cephalexin
http://amoxilst.com/# order amoxicillin online uk
vibramycin 100 mg: cheap doxycycline – buy doxycycline online
http://doxycyclinest.com/# buy doxycycline online
https://diflucanst.com/# generic for diflucan
http://clomidst.com/# clomid dosage
https://doxycyclinest.com/# buy doxycycline online 270 tabs
amoxicillin in india: buy amoxicillin – buy amoxicillin 250mg
http://diflucanst.com/# diflucan otc
http://amoxilst.com/# amoxicillin 500 tablet
diflucan buy: diflucan prescription uk – buy diflucan online india
https://amoxilst.com/# over the counter amoxicillin canada
http://edpillsonline24.online/# the best ed pill
metformin buy: cheap metformin – metformin where to get
lasix medication: lasix – furosemide
buy lasix online: cheap furosemide – lasix dosage
metformin without prescription canada: where to buy metformin online – price of metformin
what is the best ed pill: cheap ed pills – ed pills that really work
buy lasix online: buy lasix – lasix 40 mg
furosemide 40mg: furosemide 20 mg tabs – furosemida
generic paxil: paxil generic – paxil for menopause
metformin 50: buy metformin – where to get metformin
п»їerectile dysfunction medication: buy erection pills – best non prescription ed pills
male ed pills: cheap ed pills – best erectile dysfunction pills
credit loans guaranteed approval
[url=”http://paydayloanust.com/?”]no credit check [/url]
mail order propecia: finasteride – finasteride medication
tadalafil without a doctor’s prescription
tadalafil: generic tadalafil – tadalafil generic india
buy ventolin tablets uk
tadalafil pills: tadalafil 20mg for sale – tadalafil pills
tadalafil india pharmacy
how much is propecia: finasteride – cheap propecia
tadalafil online
finasteride 5 mg prices: buy finasteride – propecia pill
ventolin discount coupon
buy cialis tadalafil0 with pay pal: buy cheap cialis overnight buy cialis online at lowest price
buy cialis online viagra
Pingback: tinderentrar.com
ordering cialis online australia can i buy cialis online buy cialis very cheap prices fast delivery
erectal disfunction buy prescription drugs without doctor – the best ed pill
male dysfunction treatment buy cheap prescription drugs online – errectile disfunction
ed remedies erectile dysfunction pills – how to treat ed
ed pills online pharmacy best ed pills non prescription – ed drugs online
can i buy zithromax over the counter zithromax for sale – zithromax generic price
ivermectin 6mg dosage stromectol ivermectin tablets
[url=https://avodartmed.com/]avodart drug[/url]
[url=https://antabusemedication.com/]disulfiram price india[/url]
[url=http://cialisbuypills.com/]cost cialis australia[/url] [url=http://avodartmed.com/]avodart canada pharmacy[/url] [url=http://ivermectinsearch.com/]stromectol oral[/url] [url=http://ivermectinworx.com/]ivermectin usa price[/url] [url=http://genericsildenafilmed.com/]buy sildenafil online paypal[/url] [url=http://agenericcialis.com/]tadalafil no prescription[/url] [url=http://hqtadalafil.com/]tadalafil 2.5 mg india[/url] [url=http://sildenafilcitrated.com/]sildenafil medicine[/url] [url=http://sildenafilpr.com/]generic viagra – mastercard[/url] [url=http://buytadalafiltab.com/]cialis original[/url]
[url=https://irnpharm.com/]ivermectin 1 cream[/url]
order ivermectin ivermectin 500mg what is ivermectin used for humans
ri06c
aifyp
j3is
what Is The Cost Of 36 Hour Cialis Coupon?
when Does The Patent On Cialis Expire?
ivermectin from canada stromectol 6 mg where to buy ivermectina 12mg
order ivermectin online ivermectin generic
kamagra 100mg sildenafil kamagra wiki kamagra gold 100mg price in india where is the nearest place that sells kamagra jelly
buy ivermectin http://ivermectinetc.com/
buy stromectol usa
zithromax for coronavirus [url=https://zithromax.guru/#]zithromay [/url] is zithromax good for vaginal infections how much is azithromycin without insurance
zanaflex codeine tizanidine 2mg medication can zanaflex be cut into 4ths how to get high on zanaflex
purchase ivermectin online ivermectin price
purchase stromectol online http://ivermectinetc.com/
cheap viagra pills cialis alternative viagra pills for men for sale kamagra oral jelly how long does it last
diltiazem and magnesium [url=http://cardizem.shop/#]buy diltiazem pills [/url] can i drink alcohol while taking diltiazem what is the medicine diltiazem used for
buy 12 mg stromectol stromectol 12 mg for sale
ivermectin 6 mg ivermectin tablets for humans
http://www.ivermectinoge.com/ order stromectol online
http://ivermectinuni.com/ stromectol 3 mg tablets
generic stromectol
cialis vente [url=https://cialisfr.online/#]cialis generique pas cher en ligne [/url] forum ou acheter cialis generique tadalafil lilly ou cialis
fertility pills clomid how to order clomid online how to get clomid pct where can i buy clomid pills
buy stromectol 12mg stromectol tablets for sale
штабелеры с электроподъемом
[url=https://elektroshtabeler-kupit.ru]https://www.elektroshtabeler-kupit.ru[/url]
buy generic stromectol online buy stromectol online
propecia hairline success propecia does propecia cause runny nose what kind of doctor prescribes propecia
ivermectin for covid https://ivermectinetc.com/
самоходный штабелер
[url=https://shtabeler-elektricheskiy-samokhodnyy.ru]https://shtabeler-elektricheskiy-samokhodnyy.ru[/url]
ivermectin 6 mg stromectol tablets 3 mg
kamagra femme effet [url=https://kamagrafr.online/#]kamagra original [/url] where to buy kamagra online qu’est ce qui peut remplacer le kamagra
cialis or viagra cheap viagra for sale can you buy viagra over counter what does the viagra pill do
stromectol 3 mg tablets price stromectol tablets for sale
stromectol canadian pharmacy
olumiant monograph [url=https://baricitinib.online/#]baricitinib 4 mg tablet [/url] para que sirve el medicamento olumiant baricitinib phase 3 trials rheumatoid arthritis
diflucan 200mg buy diflucan uk treating systemic yeast with diflucan where to buy diflucan no prescription
aralen during pregnancy [url=https://aralen.shop/#]chloroquine discount [/url] does aralen take away the butterfly rash what is the common does of aralen for lupus symptoms
aralen medicine chloroquine tablets buy online chloroquine (aralen) brands what will aralen do for me
free poker slots vodes
[url=”https://411slotmachine.com”]freeslots machine[/url]
casino slots games
prednisone side affects [url=https://prednisone.world/#]prednisone medicine [/url] can prednisone cause aches and pains why does prednisone cause insomnia
medtronic baclofen pump [url=https://baclofen.guru/#]where to buy baclofen 50mg [/url] does baclofen help with back pain which is stronger baclofen or robaxin
metformin constipation buy metformin online australia can metformin cause erectile dysfunction how to stop metformin nausea
writing a dissertation
[url=”https://accountingdissertationhelp.com”]buy dissertation writing services[/url]
dissertation service
ножничные подъемники
[url=https://nozhnichnyye-podyemniki-dlya-sklada.ru]https://nozhnichnyye-podyemniki-dlya-sklada.ru/[/url]
creative writing course in mumbai
[url=”https://accountingdissertationhelp.com”]dissertation format[/url]
dissertation proposal writing
metformin before surgery [url=http://metformin.beauty/#]metformin best brand [/url] list of metformin combination drugs what kind of drug is metformin
dissertation writing uk
[url=”https://bestdissertationwritingservice.net”]custom dissertation writing service 2019[/url]
getting help online
metformin aging metformin tablets for sale is metformin a controlled substance what does metformin 1000 mg look like
metformin diarrhea pcos [url=http://metformin.beauty/#]glucophage tablets for sale [/url] what is bad about metformin how to get metformin
orlistat 120mg reviews xenical cost australia how does orlistat help with weight loss how is xenical 120 taken
how long is a doctoral dissertation
[url=”https://businessdissertationhelp.com”]undergraduate dissertation[/url]
master dissertation
ivermectin equine wormer ivermectin cost canada 1.87 ivermectin paste for dogs where can i buy oral ivermectin for humans
dissertation editing
[url=”https://customthesiswritingservices.com”]dissertation help service general[/url]
powerpoint for creative writing
buy dissertations online
[url=”https://dissertationhelperhub.com”]help me[/url]
custom dissertation writing help
baricitinib quando in italia olumiant baricitinib a study of baricitinib in participants with systemic lupus erythematosus “‘compensation'” is baricitinib a tyrosine kinase inhibitor
write your dissertation
[url=”https://dissertationhelpexpert.com”]dissertation help in delhi[/url]
writing paper
dissertation help articles
[url=”https://dissertationhelpspecialist.com”]thesis dissertation writing[/url]
help me
dissertation writing services uk
[url=”https://dissertationwritingcenter.com”]doctoral dissertation writing assistance[/url]
writing help
dissertation editing
[url=”https://examplesofdissertation.com”]dissertations writing[/url]
doctoral dissertation writing help
free sign up bonus no deposit casino
[url=”https://1freeslotscasino.com”]online casino reviews usa[/url]
casino sites
proposal writing company
[url=”https://helpwithdissertationwritinglondon.com”]master dissertation[/url]
help with dissertation
mobile casino
[url=”https://1freeslotscasino.com”]online casino us[/url]
best usa online casinos
dissertation research
[url=”https://professionaldissertationwriting.com”]psychology dissertation[/url]
bestdissertation
bird doxycycline doxycycline hyclate 100mg price doxycycline hyclate 50 mg cap what happens if you lie down after taking doxycycline?
phd dissertation help download
[url=”https://professionaldissertationwriting.org”]how long is a dissertation paper[/url]
thesis dissertation writing
plaquenil vs quinine [url=https://plaquenilus.com/#]buy plaquenil [/url] does plaquenil treat butterfly rash what does plaquenil do for you
service writing
[url=”https://writing-a-dissertation.net”]phd dissertation[/url]
dissertation plan
sign up bonus casino
[url=”https://all-online-casino-games.com”]free slots for mac[/url]
online gambling sites no deposit
электророхли
[url=https://samokhodnyye-elektricheskiye-telezhki.ru]https://www.samokhodnyye-elektricheskiye-telezhki.ru[/url]
dissertation proposal writing
[url=”https://writingadissertationproposal.com”]writing dissertation chapters[/url]
online edd no dissertation
free online casino bonus
[url=”https://casino8online.com”]online casino with free signup bonus real money usa no deposit[/url]
mobile casino online
naltrexone maximum dose cheap naltrexone pills low dose naltrexone for sibo doctors who prescribe naltrexone near me
best online us casinos
[url=”https://casino-online-jackpot.com”]no deposit free bonus casino[/url]
online casinos for us players
casinos sites
[url=”https://casino-online-roulette.com”]best online usa casinos[/url]
casino real money
valtrex kidney damage [url=http://valtrexus.com/#]price of valtrex [/url] should valacyclovir be taken with food how much does valtrex reduce risk of transmission hsv-1
online usa casinos
[url=”https://cybertimeonlinecasino.com”]no deposit casino bonus[/url]
casino sign up bonus
электротележка
[url=https://samokhodnyye-elektricheskiye-telezhki.ru]https://samokhodnyye-elektricheskiye-telezhki.ru[/url]
free welcome bonus no deposit casino
[url=”https://download-casino-slots.com”]best online bingo[/url]
real cash online casino
best casino online
[url=”https://firstonlinecasino.org”]best online casino welcome bonuses[/url]
online gambling sites no deposit
viagra gel sachets [url=https://cialisamerica.com/#]comprar cialis en athens usa [/url] do i need prescription for viagra where to buy viagra in uk
topical doxycycline doxycycline 100mg tablets nz long term use of doxycycline where to get doxycycline
casino deposit bonuses
[url=”https://free-online-casinos.net”]online casino sign up bonuses[/url]
online casino with free signup bonus real money usa no deposit
is molnupiravir a new drug [url=https://molnupiravirus.com/#]buy A23 [/url] molnupiravir online molnupiravir merck kaufen
stopping plaquenil abruptly plaquenil generic price hydroxychloroquine/ plaquenil for tmj what to use when plaquenil and sulfasalazine doesn’t work
buy vpn proxy
[url=”https://freehostingvpn.com”]open vpn[/url]
vpn for windows 10 free
best online bingo
[url=”https://internet-casinos-online.net”]bingo gamble[/url]
no deposit bonus casinos
best free phone vpn
[url=”https://freevpnconnection.com”]top vpn services[/url]
express vpn
casino no deposit bonus
[url=”https://newlasvegascasinos.com”]free no deposit bonus casino[/url]
bonus casino no deposit
valacyclovir for shingles [url=https://valtrexus.com/#]purchase valacyclovir sale [/url] can i drink on valtrex how many grams of valacyclovir can i take
вышка телескопическая
[url=https://podyemniki-machtovyye-teleskopicheskiye.ru]http://podyemniki-machtovyye-teleskopicheskiye.ru/[/url]
open vpn free
[url=”https://free-vpn-proxy.com”]best vpn service reddit[/url]
super vpn free download
free india vpn
[url=”https://imfreevpn.net”]free vpn trial[/url]
avg vpn free
real money casino games
[url=”https://onlinecasinofortunes.com”]sign up bonus no deposit casino[/url]
play mobile casino
open source vpn
[url=”https://imfreevpn.net”]safe free vpn[/url]
buy vpn anonymously
самоходный подъемник
[url=https://podyemniki-machtovyye-teleskopicheskiye.ru]https://www.podyemniki-machtovyye-teleskopicheskiye.ru[/url]
no deposit free bonus casino
[url=”https://onlinecasinosdirectory.org”]best online usa casinos[/url]
no deposit bonus
free internet vpn
[url=”https://ippowervpn.net”]best vpn for xbox[/url]
free vpn firefox
самоходный подъемник
[url=https://podyemniki-machtovyye-teleskopicheskiye.ru]http://podyemniki-machtovyye-teleskopicheskiye.ru/[/url]
united states online casino
[url=”https://onlineplayerscasino.com”]free money casino[/url]
real money no deposit casino
google vpn free
[url=”https://rsvpnorthvalley.com”]hide my asss vpn[/url]
free vpn trial
welcome bonus casino
[url=”https://ownonlinecasino.com”]real casino online[/url]
best casino site
best vpn protocol
[url=”https://shiva-vpn.com”]vpn stocks to buy[/url]
best buy vpn
телескопический подъемник
[url=https://podyemniki-machtovyye-teleskopicheskiye.ru]https://podyemniki-machtovyye-teleskopicheskiye.ru[/url]
best free vpn for kodi
[url=”https://superfreevpn.net”]tiger vpn[/url]
buy vpn with crypto
gambling online for real money
[url=”https://trust-online-casino.com”]usa casino online[/url]
usa casinos
business vpn cost
[url=”https://superfreevpn.net”]cyberghost vpn[/url]
free ios vpn
casinos online real money
[url=”https://trust-online-casino.com”]no deposit sign up bonus[/url]
casino welcome bonus
free casino bonus
[url=”https://vrgamescasino.com”]top online casinos usa[/url]
best real money online casino
гидравлический подъемный стол
[url=https://gidravlicheskiye-podyemnyye-stoly.ru]https://gidravlicheskiye-podyemnyye-stoly.ru[/url]
An orchiectomy conrms the diagnosis of testicular cancer. stromectol uses
pharmacie de service annecy pharmacie en ligne yaounde pharmacie angers chapeau de gendarme , pharmacie argenteuil utrillo horaire pharmacie autour de moi , pharmacie beauvais rue des jacobins therapies of schizophrenia pharmacie florit Medicamento Levofloxacino nombre generico, Levofloxacino precio sin receta [url=https://www.dismoimondroit.fr/questions/question/comprar-levoflox-500-generico#]Levofloxacino Levoflox 500[/url] Compra Levofloxacino a precios mГЎs bajos Comprar Levofloxacino 500 genГ©rico. pharmacie lafayette foch pharmacie ouverte fleurance Comprar Colcrys 0,5 mg sin receta, Comprar Colcrys 0,5 mg genГ©rico [url=https://www.dismoimondroit.fr/questions/question/comprar-colcrys-05-mg-sin-receta-medicamento-colchicine-nombre-generico#]Colcrys barato en la farmacia[/url] Comprar Colcrys 0,5 mg sin receta Colcrys precio sin receta. pharmacie bordeaux capucins pharmacie angers la gare , pharmacie fonbeauzard auchan therapie zen Norvasc sans ordonnance prix, Amlodipine livraison rapide [url=https://www.dismoimondroit.fr/questions/question/norvasc-sans-ordonnance-prix#]Amlodipine prix sans ordonnance, Norvasc sans ordonnance prix[/url] Equivalent Amlodipine sans ordonnance Acheter Amlodipine en France. pharmacie bordeaux bastide stalingrad pharmacie ouverte annecy le vieux .
christian gay dating app for android
[url=”https://datinggayservices.com”]gay dating apps 2019[/url]
dating gay macho
[url=https://kamagratop.store/]buy sildenafil 50mg sale[/url]